Gepubliceerd in La Chispa, 18-05-2016
Je jointje halen bij de apotheek. Niet als medicijn, maar gewoon om een leuk moment te beleven. Het klinkt bijna futuristisch. Toch staat Uruguay op het punt om deze wereldprimeur op haar naam te schrijven, al zijn er nog stevige hobbels te nemen. De wereld kijkt vol belangstelling mee. Een goed voorbeeld doet tenslotte volgen.
Over de progressieve wietwet – die president José Mujica in mei 2014 ondertekende – is al veel geschreven. Uruguay legaliseerde niet alleen de consumptie van marihuana, maar ook de productie én verkoop. Het kreeg daarmee de meest liberale wietwetgeving ter wereld. De Verenigde Naties reageerden boos op het initiatief, omdat Uruguay met de legalisering de internationale verdragen heeft geschonden. Hierin staat dat marihuana alleen kan worden gebruikt voor medische of wetenschappelijke doeleinden. Ook vrezen sommige buurlanden een golf goedkope kwaliteitswiet uit Uruguay. Maar er zijn ook positieve geluiden te horen. Politici die Mujica prijzen om zijn lef en ervoor pleiten zijn voorbeeld te volgen.
Al met al blijkt de uitvoering van de wet nog een zware dobber. We zijn inmiddels twee jaar verder en er is vooralsnog geen staatswiet te koop. Een illegaal circuit legaliseren is niet eenvoudig. Toch lijkt de eerste ‘staatsjoint’ nu binnen handbereik.
Koopje
Zoals op iedere zondag hangt er een ontspannen, bijna lome, sfeer op de Rambla. De langs de zee lopende beroemde, brede boulevard, die Montevideo kenmerkt, is een trekpleister voor jong en oud, arm en rijk. De palmbomen hangen er een beetje treurig bij. Zelfs Uruguay ontkomt niet aan de herfst. Toch is de zon sterk genoeg voor buitenactiviteiten. Skaters wisselen ritmisch van been. Hardlopers draven statisch voorbij, teruggetrokken in hun eigen wereld. Groepjes mensen drinken ‘mate’, een typisch Uruguayaanse thee. Anderen roken een jointje. Zittend op een bankje, of op een kleedje in het zand.
De joint hoort bij het straatbeeld van Uruguay. Sinds 1974 is drugsgebruik er niet strafbaar. Binnenkort kunnen wietrokers nog makkelijker aan hun marihuana komen. De drug zal namelijk beschikbaar zijn bij de apotheek. Maar hoe het nou precies staat met het invoeren van de nieuwe wet, krijg ik niet scherp. Wellicht een voorbeeld van ‘veel geschreeuw en weinig wol’? Tijd voor een gesprek met de persvoorlichter van de Junta Nacional de las Drogas (Nationale drugsraad), Eduardo Cannizzo.
Volgens Cannizzo zit de implementatie van de wet in de afrondende fase. Over een datum durft hij geen uitspraak te doen. “Je weet nooit of er bijvoorbeeld iets met de planten gebeurt, waardoor het productieproces vertraagt. Maar de wiet zou binnen een paar maanden bij de apotheek beschikbaar moeten zijn. Uruguayanen die wiet willen kopen, moeten zich gaan registreren. Via een nationale database kan vervolgens de consumptie worden nagetrokken. Hoe deze nationale database precies opgezet gaat worden, is nog niet naar buiten gebracht. Binnenkort komt er een persconferentie, waarbij meer details worden vrijgegeven”, adus Cannizzo. Wel is vastgesteld dat iemand maximaal 40 gram cannabis per maand bij de apotheek mag kopen, tegen een zeer lage prijs. Een gram wiet, pakweg 3 joints, gaat voor ongeveer VS dollar 1,20 over de toonbank. De straatwaarde van een gram van de beste wiet is op dit moment VS dollar 7,90. Dit koopje moet de illegale concurrentie buiten spel gaan zetten. Met als doel de aan drugs gerelateerde misdaad te verminderen.
President Tabaré Vázquez heeft twee bedrijven geselecteerd die de productie van cannabis op zich gaan nemen. De overheid controleert de prijs, kwaliteit en hoeveelheid. In totaal hadden 22 bedrijven zich kandidaat gesteld. Een opvallende ‘winnaar’ is het bedrijf Simbiosys. Een universitair docent richtte dit bedrijf op. Het idee ontstond tijdens een borrel met vrienden.
Rode streep
Voor de mensen die hun wiet niet bij de apotheek willen halen, zijn er twee alternatieven. Ten eerste is er de mogelijkheid om zelf wiet te planten; burgers mogen maximaal 6 wietplanten in bezit hebben. Ten tweede kan men lid worden van een (geregistreerde) Cannabisclub; deze clubs mogen maximaal 99 planten kweken.
Spotgoedkope wiet bij de apotheek kopen, klinkt aantrekkelijk. Toch blijkt bij een kleine rondvraag dat een aantal wietrokers zich niet gaat registreren. “Mijn naam officieel laten koppelen aan drugsgebruik voelt als een rode streep door mijn naam zetten”, zegt Josephina (34, artiest). Ze zal haar wiet, net als nu, bij een ‘kennis’ blijven kopen. Ook Antonella (33, schoonmaakster) ziet niets in de registratie: “Iedereen uit de wijk (een sloppenwijk net buiten Montevideo) zal gewoon zijn wiet bij de dealer uit de buurt blijven halen. Niemand begint aan een ingewikkelde registratieprocedure.” Helena (20, student) kijkt daarentegen uit naar de goedkope wiet in de schappen van de apotheek: “Het is veilig, goedkoop en heeft een goede kwaliteit. Wat wil je nog meer?”
Argusogen
Veel farmaceuten zijn tegen het Masterplan van de overheid. De Farmaceuten Vereniging (AQFU) heeft de overheid enkele maanden geleden gevraagd de wietwet te herzien en de apotheken uit het verkoopkanaal te halen. Felix (50, farmaceut) werkt in de apotheek op de luchthaven van Montevideo. Als er even geen klant aan de balie staat, vraag ik hem hoe hij tegen de toekomstige cannabisverkoop aankijkt. Hij schuift een pakje paracetamol opzij, trommelt met zijn vingers op de balie en kijkt strak voor zich uit: “Hoe de verkoop van marihuana uitgevoerd gaat worden, weet niemand. Wel is het zo goed als zeker dat onze keten niet meewerkt. Wij willen niet bijdragen aan de aftakeling van de volksgezondheid, dus verkopen we geen drugs.”
Persvoorlichter Cannizzo beaamt dat niet alle apotheken mee doen. Het is ook niet verplicht. “Maar er zijn wel degelijk apotheken die wél mee willen doen. Momenteel kunnen apotheken zich via een formulier aanmelden”. Als het aan de AQFU ligt, komt er echter geen apotheek aan te pas: “De apotheek hoort middelen te verstrekken die de burger ten goede komen. Wiet verkopen draagt niet bij aan de volksgezondheid en gaat bovendien in tegen het strenge anti-tabaksbeleid van president Tabaré Vázquez”. De opvolger van Mujica maakt zich als oncoloog al jaren sterk voor een streng alcohol- en tabaksbeleid. Zo liet hij de pakjes sigaretten voor 80 procent met gezondheidswaarschuwingen beplakken. Vázquez staat bekend als conservatief, die zich opstelt als een vader van het volk. Hij implementeert de nieuwe wet dan ook met argusogen. Lang werd eraan getwijfeld of de in maart 2015 aangetreden president de controversiële wietwet daadwerkelijk zou invoeren. Het gerucht gaat nog steeds dat hij dat zo lang mogelijk probeert te rekken. Bovendien hebben zowel de politiek als de Farmaceuten Vereniging hun zorgen uitgesproken over de veiligheid van de farmaceuten. Met een drugsvoorraad zijn de apotheken een aantrekkelijk doelwit voor overvallers. Er moeten dus ook de nodige veiligheidsmaatregelen genomen worden.
Wie volgt?
Ook onder de bevolking is er beperkte draagvlak voor de progressieve wietwet. Volgens een enquête van begin 2014 steunt slechts 26 procent van de Uruguayanen de nieuwe wet. Maar liefst 64 procent is tegen en 10 procent heeft geen mening. De berichtgeving van de JND (Junta Nacional de las Drogas) is echter positief. Vandaag de dag zijn er in Uruguay bijna vierduizend geregistreerde ‘zelfproducenten’, twee geregistreerde Cannabisclubs , terwijl vijftien clubs de registratieprocedure in werking hebben gezet. Volgens de JND zijn er tot nu toe geen negatieve effecten van de legalisering gesignaleerd. Een gegeven waar andere landen in de regio wellicht door geïnspireerd worden.
Drugscriminaliteit is een groot probleem voor veel Zuid-Amerikaanse landen. Voorzichtig durven sommige Zuid-Amerikaanse leiders de liberale weg in te slaan. Zo is Chili het eerste land in de regio dat de productie van marihuana voor therapeutische doeleinden toestaat. Colombia debatteert over een vergelijkbaar project. In Argentinië is een debat gaande over het decriminaliseren van thuiskweek van marihuana. Ook Mexico is getriggerd: Bezit van marihuana tot 5 gram voor persoonlijk gebruik is al gedecriminaliseerd. Nu pleit een aantal politici ook voor liberalisering van de productie van marihuana.
De invoering van de befaamde ‘wietwet’ gaat in Uruguay misschien niet zo snel als men had verwacht. Desondanks speelt Uruguay nog steeds een voortrekkersrol. Als de berichten kloppen, kun je binnen enkele maanden wiet kopen bij de apotheek. Een opmerkelijk initiatief waarover veel landen speculeren, maar dat verder nog niemand durft in te voeren. Hier kan verandering in komen als de door Uruguay ingeslagen weg succesvol blijkt te zijn.